AKTİF OL! EGZERSİZE BAŞLA!:

Sağlık profesyonelleri epilepsili bireyleri fiziksel aktiviteye/egzersize katılımı nasıl cesaretlendirebilir?

     Epilepsili bireylerin fiziksel aktivite ya da egzersize katılımı nöbet sıklığının azaltılması, fonksiyonun geliştirilmesi, kognitif fonksiyonun ve duygudurumunun iyileştirilmesinin yanı sıra yaşam kalitesini önemli ölçüde geliştirdiğine dair sonuçlar derleme ve meta-analizde gösterilmektedir [1, 2]. Fiziksel olarak aktif olma eğilimi bireylerin özgüvenini ve sosyal etkileşimlerini de arttırmaktadır [1]. Egzersizle indüklenen refleks epilepsi dışında fiziksel aktivite nöbet riskini arttırmamaktadır.

     Özellikle son yıllarda egzersizin yararları bilinmesine rağmen epilepsili bireylerin fiziksel aktivite ya da egzersize katılımı genel popülasyona kıyasla daha düşük bulunmuştur [3]. Fiziksel inaktivite ve performanstaki azalma; osteoporoz, depresyon gibi birçok faktöre sebep olduğu ve yaşam kalitesini azalttığı düşünülmektedir. Epilepsili bireyler ve aileleri genellikle fiziksel aktivite ya da egzersiz sırasında nöbet oluşumu ve yaralanma korkusu nedeniyle fazla korumacı bir tutumla aktivite kısıtlamasına gitmektedir. Ayrıca tedavide kullanılan antiepileptik ilaçların yan etkisi (baş dönmesi, sersemlik/halsizlik), bireylerin algıladığı stigma ve önyargı, egzersizin riskleri ve yararları hakkındaki bilgi eksikliği de aktif yaşama katılımı engellemektedir [4, 5].

     Önceki yıllarda, epilepsili bireylerin fiziksel aktivite ya da egzersizden kaçınma yaklaşımları olsa da son dönemlerde uygun egzersiz programlarının bireylerde nöbet kontrolünü iyileştirerek yaşam kalitesini arttırdığı belirtilmektedir [6]. 2015 yılında Uluslararası Epilepsi ile Savaş Derneği (ILAE) tarafından yayınlanan raporda; epilepsili bireylerin fiziksel aktiviteye veya spor/egzersiz aktivitelerine katılımında olası bir yaralanma durumunda hangi tip aktivitenin güvenli olduğuna dair spesifik aktiviteler incelenmiştir [1]. Yapılan değerlendirmelere göre şu şekilde sınıflandırılmıştır (Tablo 1).

Tablo 1. Epilepsili bireylerde nöbet oluşması durumunda olası bir yaralanma riskine göre fiziksel aktivite/spor grupları

Grup I sporları(önemli ek riski yok)	Grup II sporları(orta derecede riskli)	Grup III sporları(yüksek riskli)
Atletizm (grup II sporları dışında yürüyüş, koşu, eliptik) Bowling Çoğu yakın temas sporu (judo, güreş vb) Takım sporları (beyzbol, basketbol, futbol, voleybol vb) Kayak Dans Golf Raket sporları (masa tenisi, tenis)	Okçuluk Atletizm (sırıkla atlama) Biathlon, triathlon Kano Ciddi yaralanma potansiyeli olan yakın temas sporları (karate, boks vb) Bisiklet yarışı Eskrim Jimnastik At binme Buz hokeyi Kaykay Paten kayma Kar kayağı Yüzme Su kayağı Haltercilik	Havacılıkla ilgili sporlar Dağcılık Dalış (atlama tahtası, platform) At yarışı Motor yarışı Paraşütle atlama ve benzeri sporlar Tüple dalış Kayakla atlama Sörf, rüzgâr sörfü

Epilepsili bireylerde egzersizin etki mekanizması nedir?

     Egzersiz eğitimi, nörolojik rehabilitasyonda bireylerin motor fonksiyon ve yeniden öğrenmenin geliştirilmesinde rolü olan nöral plastisite için gereken optimal çevreyi oluşturmaktadır [7]. Egzersiz etkisiyle artan serebral kan akışı ile sentezi artan nörotrofik faktörler ve katekolaminler (epinefrin, norepinefrin, dopamin) nöronal farklılaşma ve motor öğrenme engramlarının gelişmesinde etkindir [8-10]. Beyin kaynaklı nörotrofik faktör (BDNF), insülin benzeri nörotrofik faktör (IGF-1), vasküler endotelyal büyüme faktörü (VEGF) nöroplastisitede etkin nörotrofik faktörlerdir [9]. Ayrıca, artan kortikospinal uyarılabilirlik ile oluşan uzun süreli potansiyalizasyon (long-term sinaptic potentiation, LTP) uzun dönem hafızanın oluşmasını sağlamaktadır [9, 11]. Aerobik egzersiz ve gelişen yapısal ve fonksiyonel beyin sağlığı arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır [12].

     Hayvan çalışmaları, egzersizin sinaptik plastisitenin arttırılmasında anahtar rol oynadığı ve epileptik aktivite üzerine koruyucu etkisi olduğu gösterilmiştir [13]. Nöroplastisite çalışmalarının büyük çoğunluğu hayvan modellerinde yapılmış olsa da epilepsili bireylere uygun egzersiz programlarının da nöroplastik değişikliklerin olabileceğini ortaya koymaktadır [14]. Çeşitli mekanizmalar egzersizin nöbet aktivitesini geciktirmede ve/ ya da engellemede etkili olduğu ileri sürülmektedir [15-17]. Fakat, egzersiz eğitiminin nöbet aktivitesi üzerine etkisindeki mekanizmalar hala net olarak tespit edilememiştir. Oksidatif stresin inhibisyonu, opoidlerin modülasyonu, dopamin, nörosteroid ve adenozin stimülasyonu ile hipotalamus-hipofiz-adrenal aks (HPA) adaptasyonu ileri sürülen mekanizmalardır [17, 18].

Epilepsili bireylerde egzersizin etkisi konusunda araştırmalar ne gösteriyor?

     Fiziksel egzersiz epilepsili bireylerin medikal tedavisine ek olarak uygulanan non-farmakolojik tedavi yaklaşımının bir parçasıdır [19]. Egzersizin, EEG’deki epileptiform aktiviteyi ve nöbet sıklığını azalttığı gösterilmiştir [20, 21]. McAuley ve ark. nın çalışmasında 12 hafta, haftada 3 kez gerçekleştirilen aerobik, kuvvetlendirme ve fleksibilite egzersiz eğitiminin nöbet sıklığını değiştirmediğini ancak bireylerin sağlık iyilik halini geliştiğini gösteren ilk randomize kontrollü araştırmadır [22]. 2020 yılında Johnson ve ark. tarafından yayınlanan derlemede fiziksel aktivite tabanlı egzersiz eğitimlerinin bireylerin yaşam kalitesi üzerinde pozitif etkileri olduğu gösterilmiştir [23].

     Epilepsili bireylerde uygulanan egzersiz yaklaşımları nöbet kontrolü, duygudurumu, depresyon, nörokognitif fonksiyon, fiziksel kapasite ve yaşam kalitesinin geliştirilmesine odaklanmıştır [14, 21, 22, 24-32]. 2022 yılında Duñabeitia ve ark. yayınladığı 14 çalışmanın analiz edildiği sistematik derleme ve meta-analizinde aerobik egzersiz eğitimi veya aerobik egzersiz eğitimine ek olarak dirençli egzersiz eğitiminin bireylerin fiziksel fitness seviyesini arttırdığı, nörokognitif fonksiyon ve psikolojik sonuçları iyileştirdiği ve yaşam kalitesinde anlamlı gelişme sağladığı belirtilmektedir [33].

     Pimentel ve ark. yayınladığı bir derlemede aerobik egzersizi epilepsili bireyler tarafından tolere edilebilir ve güvenli bir egzersiz tipi olarak önerilmiştir [34]. Egzersiz yaklaşımları ile nöbet kontrolünün sağlandığı fakat egzersiz tiplerinin birbirine üstünlüğü kanıtlanmamış olup daha kaliteli çalışmalarla bu sonuçların doğrulanması ile hangi egzersiz tipinin, ne kadar süre ve sıklıkta uygulanabilirliğinin kanıtlanması gerektiği vurgulanmaktadır [33].

ÖZETLE, epilepsili bireyler ve aileleri fiziksel aktivite/egzersizin yararları konusunda bilinçlendirilmeli ve aktiviteye katılımları teşvik edilmelidir. En önemlisi, epilepsili bireyler yapmaktan zevk aldıkları, yapmaya devam edebilecekleri ve nöbet oluşumu durumunda olası bir yaralanma riski olmayan (Grup I sporları) egzersiz tipine yönlendirilmelidir.

KAYNAKLAR

1. Capovilla, G., et al., Epilepsy, seizures, physical exercise, and sports: a report from the ILAE Task Force on Sports and Epilepsy. 2016. 57(1): p. 6-12.
2. Allendorfer, J.B. and R.M.J.C.t. Arida, Role of physical activity and exercise in alleviating cognitive impairment in people with epilepsy. 2018. 40(1): p. 26-34.
3. Vancampfort, D., P.B. Ward, and B. Stubbs, Physical activity and sedentary levels among people living with epilepsy: A systematic review and meta-analysis. Epilepsy & Behavior, 2019: p. 106390.
4. Collard, S.S., C.J.E. Ellis-Hill, and Behavior, How do you exercise with epilepsy? Insights into the barriers and adaptations to successfully exercise with epilepsy. 2017. 70: p. 66-71.
5. Häfele, C.A., et al., Are physical activity levels associated with better health outcomes in people with epilepsy? 2017. 72: p. 28-34.
6. Johnson, E.C., J. Helen Cross, and C.J.E. Reilly, Physical activity in people with epilepsy: A systematic review. 2020. 61(6): p. 1062-1081.
7. Nicolini, C., et al., Understanding the neurophysiological and molecular mechanisms of exercise-induced neuroplasticity in cortical and descending motor pathways: where do we stand? 2021. 457: p. 259-282.
8. Ogoh, S. and P.N.J.J.o.a.p. Ainslie, Cerebral blood flow during exercise: mechanisms of regulation. 2009. 107(5): p. 1370-1380.
9. Cabral, D.F., et al., Exercise for brain health: an investigation into the underlying mechanisms guided by dose. 2019. 16: p. 580-599.
10. McMorris, T., et al., A test of the catecholamines hypothesis for an acute exercise–cognition interaction. 2008. 89(1): p. 106-115.
11. Dayan, E. and L.G.J.N. Cohen, Neuroplasticity subserving motor skill learning. 2011. 72(3): p. 443-454.
12. Tarumi, T., R.J.E. Zhang, and s.s. reviews, The role of exercise-induced cardiovascular adaptation in brain health. 2015. 43(4): p. 181-189.
13. Arida, R.M., et al., The potential role of physical exercise in the treatment of epilepsy. 2010. 17(4): p. 432-435.
14. Allendorfer, J.B., et al., A pilot study of combined endurance and resistance exercise rehabilitation for verbal memory and functional connectivity improvement in epilepsy. 2019. 96: p. 44-56.
15. Nyberg, J., et al., Cardiovascular fitness and later risk of epilepsy: a Swedish population-based cohort study. 2013. 81(12): p. 1051-1057.
16. Ahl, M., et al., Physical activity reduces epilepsy incidence: a retrospective cohort study in swedish cross-country skiers and an experimental study in seizure-prone synapsin II knockout mice. 2019. 5: p. 1-15.
17. Arida, R.M.J.B.e.B.A.-M.B.o.D., Physical exercise and seizure activity. 2021. 1867(1): p. 165979.
18. Cavalcante, B.R.R., et al., Exercise-linked consequences on epilepsy. 2021. 121: p. 108079.
19. Arida, R.M., et al., Experimental and clinical findings from physical exercise as complementary therapy for epilepsy. 2013. 26(3): p. 273-278.
20. Nakken, K.O., et al., Does physical exercise influence the occurrence of epileptiform EEG discharges in children? 1997. 38(3): p. 279-284.
21. Eriksen, H.R., et al., Physical exercise in women with intractable epilepsy. 1994. 35(6): p. 1256-1264.